Izgradio je prota Dušan Subotić, koga su ustaše pogubile 1941, zajedno sa vladikom banjalučkim Platonom, a u njoj je rođen njegov sin Slobodan, srpski advokat, političar i zatočenik
Specijalno za „Politiku”
Gradiška – Parohijska kuća u lijevčanskom selu Laminci, građena po istom projektu kao i rodna kuća Nikole Tesle u Smiljanu u Lici, uz odobrenje austrijskih vlasti, predstavlja jedinstven spomenik u ovom delu Republike Srpske. Osim duhovnih vrednosti, ona ima značajnu istorijsku ulogu. Izgradio je 1909. godine prota Dušan Subotić, vođa Srba u ovom kraju, osnivač Društva „Pobratimstvo”, poslanik u Skupštini Kraljevine Jugoslavije u tri mandata. U istoj kući, 8. avgusta 1908. godine, rođen je Dušanov sin Slobodan, srpski advokat, političar i logoraš na Banjici i u Mauthauzenu, kažnjenik u vreme monarhije ali i Titove Jugoslavije.
Dušan Subotić je rođen 11. februara 1884. godine u tadašnjoj Bosanskoj Gradiški, od oca Jovana, sveštenika, i majke Marije. Bogosloviju je završio u Reljevu kod Sarajeva. Za đakona je rukopoložen 29. januara 1906. Godine, a za prezvitera 30. januara iste godine. Došavši u selo Lamince, gde je 1906. godine raspoređen u službu, tada mladi proto Subotić, nije imao parohijski stan, pa već iste godine počinje gradnju kuće.
„Ovde je sa popadijom Ankom Paraksadić, poreklom iz Sremske Mitrovice, savio svoje porodično gnezdo,” kaže teolog Dario Drinić, koji je temeljito istražio život, delovanje i stradalništvo svešteničke porodice Subotić. U ovoj kući, u Lamincima, rođena su tri Dušanova sina, Branislav, Slobodan i Jovan, a kasnije, posle prelaska na službu u Gradišku, sin Vojislav i kćerka Nevenka. Tokom službe u Lamincima, borio se za ekonomsko organizovanje i osnaživanje sela, osnivajući srpske zemljoradničke zadruge, težačke čitaonice i sokolske čete. Posle penzionisanja njegovog oca Jovana, sveštenika u tadašnjoj Bosanskoj Gradiški, Dušan je 1912. godine postao očev naslednik. Za arhijerejskog namesnika bosanskogradiškog postavljen je rešenjem mitropolita Vasilija 15. aprila 1935. godine. Ipak, Lamince nije odagnao iz srca nego se ovom mestu uvek vraćao. To potvrđuje i prijateljstvo sa potonjim parohom laminačkim Milanom Kljajićem. Prota Dušan Subotić je 1940. godine osveštao temelje Hrama Svetog proroka Ilije, godinu pred mučeničku smrt.
Austrijske vlasti su protu Subotića 1914. godine, zbog njegovog istaknutog prosvetno-kulturnog rada, koji je odisao prekaljenim srpstvom i slavenstvom, osudile na 14 godina robije. Dve godine kasnije optužen je i osuđen u Veleizdajničkom procesu u Banjaluci, a kaznu je izdržavao u Zenici. Progoni i optužbe još više su učvrstili protin ugled u srpskom narodu, koji ga je 1920. izabrao za poslanika u Skupštini Kraljevine Jugoslavije. Do Drugog svetskog rata, još dva puta je biran za poslanika. Odlikovan je Ordenom belog orla trećeg stepena, Ordenom Svetog Save drugog, trećeg, četvrtog i petog stepena.
Kada je izbio Drugi svetski rat, protu Subotića su 1941. godine u Gradišci, uhapsile ustaše. Zatočen je u zloglasnoj kuli u Staroj Gradišci, a potom odveden u Banjaluku, u tvrđavu Kastel, gde je danima mučen. Zajedno sa banjalučkim vladikom Platonom likvidiran je u noći između 5. i 6. maja 1941. godine. Njihova izmrcvarena tela pronađena su u reci Vrbanji, 23. maja iste godine. Prota je, u ovom naselju kod Banjaluke privremeno pokopan, a 3. maja 1946. godine, ekshumiran i prenesen u porodičnu grobnicu u Brestovčini kod Gradiške, gde i sada počiva.
Slobodan Subotić, Dušanov sin, studirao je pravo u Beogradu i postao ugledan advokat. Politikom se počeo baviti u studentskim danima, zbog čega je zatvaran u vreme monarhije, ali i Titove Jugoslavije, a hapsila ga je i NDH. U vreme Drugog svetskog rata, četiri godine proveo je u nemačkim logorima. Bio je prvi poratni predsednik Advokatske komore Srbije i Crne Gore. Više puta je hapšen. Prvi put 29. decembra 1971. godine, pod sumnjom za krivično delo neprijateljske propagande. Suština je u njegovom zalaganju za bolji status Srba u Hrvatskoj. U letku koji je policija pronašla u njegovoj kancelariji, u Ulici Vuka Karadžića 8, nekada Kralja Milana 26, naveden je predlog da se srpski krajevi iz Hrvatske, Dalmacije, Slovenije stave pod kontrolu Ujedinjenih nacija. Pred sudovima u Srbiji borio se i protiv zabrane knjiga „Krajina i Krajišnici” i „Srbi u prošlosti”, koje su ukazivale na ugroženost Srba na tom području i nagoveštavale događaje u Hrvatskoj 1971. godine, takozvano hrvatsko proljeće ili masovni pokret (maspok). Godine 1972. osuđen je na 14 meseci zatvora, opet pod optužbom za neprijateljsku propagandu. Tadašnja vlast, očigledno mu nije oprostila što je bio deo tima odbrane na suđenju Dragoljubu Draži Mihailoviću, komandantu Ravnogorskog pokreta, a kasnije i član advokatskog tima odbrane Milovana Đilasa, u ratu bliskog saradnika Josipa Broza Tita, a posle rata jednog od najpoznatijih svetskih disidenata.
Slobodan Subotić je umro 23. januara 1975. godine, ne dočekavši svoju rehabilitaciju od strane Advokatske komore Srbije 1992. godine, koja mu je dodelila i orden. Dokumente, priznanja, novinske članke i porodične albume, u advokatskoj kancelariji u Beogradu, koju je nasledila od oca, čuva Slobodanova kćerka, a Dušanova unuka Dušanka Subotić Homen, koja je ime dobila po dedi. Ona je nedavno posetila kuću koju je izgradio deda Dušan, a u njoj rođen otac Slobodan.
„Duboko sam dirnuta, što prvi put vidim i upoznajem nešto, što mi tolike godine nije bilo poznato, a toliko važno. Ovde osećam bliskost sa dedom Dušanom, kojeg nisam upoznala, jer sam rođena 1946. godine, a on ubijen 1941. godine. Ovde žive uspomene moga oca. Emotivno sam veoma potresena,” izjavila je Dušanka. Pokrenuta je inicijativa da se ovaj objekat, kao austrougarski tipski projekat parohijskih kuća, obnovi u duhu vremena.
Ispred znamenite kuće u Lamincima, Dušanka je kazala da svaka srpska porodica ima neku priču, manje ili više strašnu. „Porodica Subotić, ima jednu od najstrašnijih. Oni su se u Miloševo Brdo doselili, bežeći od Turaka iz Ledenica u Boki Kotorskoj. I ovde su podneli veliku žrtvu, boreći se za srpski narod. Potomcima su ostavili svedočanstvo na svoje veliko i strašno stradanje,” kazala nam je Dušanka.
Film „Gradiški proto” i bista u parku
U Gradišci je, u produkciji Zavičajnog muzeja, snimljen dokumentarno-igrani film „Gradiški proto” o Dušanu Subotiću, u kojem lik ovog duhovnika tumači Đorđe Marković, glumac iz Banjaluke. Subotićeva bista, ispred koje narod polaže cveće i pali sveće, podignuta je 5. maja 2018. godine, u Parku slobode, na dan njegove smrti.
